Zwerfstenen zijn stenen die bij ons in de bodem voorkomen, maar die van elders zijn aangevoerd. Je kunt het ook anders zeggen: zwerfstenen zijn meer of minder afgeronde fragmenten gesteente, die ooit deel uit maakten van een groter geheel, namelijk de vaste rots in Scandinavië.
Het gletsjerijs heeft in de ijstijd heel wat meters gesteente van de keiharde rotsondergrond in Scandinavië afgesleten en afgebroken. Stenen, gruis en slijpsel werden door het ijs meegevoerd naar ons land.
Gesteenten vormen grotere op zichzelf staande lichamen op en in de aardkorst. Wij kennen gesteenten het beste in de vorm van rotsen en gebergten. Een gesteente is opgebouwd uit mineralen, in de vorm van kristallen of uit fragmenten daarvan.
Siljangraniet – Zwerfsteen van Neuenkirchen (Dld.).
Gesteenten bestaan uit een opeenhoping van kristallen van meestal verschillende mineralen.
Finse granietporfier – Zwerfsteen van Gieten (Dr.).
Mineralen in gesteenten verschillen niet alleen in samenstelling, ook zijn ze meestal verschillend van kleur.
Net als planten en dieren heeft men gesteenten in groepen ingedeeld. Voor de herkenning is dat makkelijk, want er zijn namelijk ontzettend veel soorten gesteente. Zwerfstenen vormen daarvan een fraaie afspiegeling. De variatie aan verschillende gesteentesoorten heeft niet alleen te maken met hun samenstelling, ook de manier hoe ze zijn ontstaan bepaalt hun aard.
Indeling
Men verdeelt gesteenten in drie hoofdgroepen, al naar gelang hun wijze van ontstaan:
– Magmatische gesteenten
– Sedimentaire gesteenten
– Metamorfe gesteenten
Magmatische gesteenten worden ook wel stollingsgesteenten genoemd. Ze ontstaan door kristallisatie ofwel stolling van gesmolten gesteente in de aardkorst (magma) of aan het aardoppervlak (lava).
Porfirische paleobasalt – Zwerfsteen van het Hoge veld, bij Norg (Dr.).
Basalt is een donker, ijzer- en magnesiumrijk gesteente dat door afkoeling en kristallisatie uit lava ontstaat. Vaak zitten in de lava kristallen die al in een eerder stadium zijn ontstaan. De witte vlekken zijn zogenaamde eerstelingkristallen van plagioklaas, een veldspaatmineraal. Omdat de meeste basalten in Zweden en Finland van Precambrische ouderdom zijn, noemt men die meestal paleobasalt (paleo=oud). De witte plagioklaaskristallen verlenen deze basalt een porfierische structuur.
Grijze Revsundgraniet – Zwerfsteen van Ellertshaar (Dr.).
Graniet is een stollingsgesteente, maar in tegenstelling tot basalt is het op kilometers diepte in de aardkorst uit afkoelend magma ontstaan.
Sedimentaire gesteenten ontstaan uit gesteenten die door verwering en erosie worden afgebroken. De afbraakproducten worden door water en/of wind verplaatst en elders afgezet. Daaruit ontstaan nieuwe gesteenten. Onze sedimentaire zwerfstenen zijn doorgaans afgeronde brokstukken van verkitte afbraakgesteenten.
Zwerfstenen van sedimentaire oorsprong komen veel voor. Ze zijn meestal van zandsteen. Zandsteen is een afbraakgesteente, dat door verwering van andere gesteenten is ontstaan. Zandstenen zijn vaak gelaagd.
Metamorfe gesteenten, kortweg metamorfieten genoemd, ontstaan bij hoge temperatuur en druk op grote diepte in de aardkorst uit gesteenten van beide voorgaande groepen.
Geplooide migmatietgneis – zwerfsteen van het Bargerveen (Dr.).
Gneizen en migmatieten zijn metamorfe gesteenten die bij hoge druk en temperatuur, op grote diepte in de aardkorst, uit andere gesteenten zijn ontstaan. Dit kunnen stollingsgesteenten, sedimentaire gesteenten, maar ook andere metamorfe gesteenten zijn.
